“PHÚC ÂM HÓA”: NHỮNG NHẬN XÉT PHÊ BÌNH THEO QUAN ĐIỂM KINH THÁNH
Truyền giáo – không phải là một thuật ngữ vô tội
Mặc dù thuật ngữ “Phúc Âm” (tiếng Hy Lạp εὐαγγέλιον) không phải là một phát minh Ki-tô giáo, nhưng nó đã được định hình cụ thể trong Ki-tô giáo sơ thời, nên xác định việc sử dụng nó trong tương lai. Trong các tài liệu cổ nhất thời tiền Ki-tô giáo, εὐαγγέλιον biểu thị phần thưởng cho người mang tin tốt, sau này là chính tin đó. Điều này có thể liên quan đến các sự kiện riêng tư hoặc công khai và cả hai phân biệt nhau, khi sự kiện riêng tư được công chúng quan tâm chẳng hạn như, khi sinh ra người thừa kế ngai vàng, bảo đảm sự tiếp tục của vương triều và do đó duy trì trật tự hiện có. Ở đây vẫn tồn tại ý tưởng rằng một trật tự hòa bình phải được thiết lập, trước tiên thông qua các phương tiện quân sự, đó là lý do tại sao εὐαγγέλιον đặc biệt thường xuyên báo trước những chiến thắng quân sự. Theo nghĩa này, thuật ngữ này cũng được sử dụng trong việc tuyên truyền cho hoàng gia La Mã và Pax Romana, từ đó xây dựng nền tảng chính trị cho “Phúc Âm” Tân Ước.[1]
Ở đây, khiến bạn ngồi dậy và chú ý, khi bức ảnh cổ nhất về cuộc đời của Chúa Giê-su mang tiêu đề “Phúc Âm Chúa Giê-su Ki-tô, Con Thiên Chúa” (Mc 1,1)[2] và một viên đại đội trưởng La Mã cuối cùng thú nhận: “người này là Con Thiên Chúa” (Mc 15,39). Trong suốt cuộc đời của mình, hoàng đế La Mã được coi là “con trai của Thiên Chúa” (lat. Divi filius) và sau khi chết, ông được viện nguyên lão tuyên bố là “vị thần” (lat. Divus). Ngược lại, thánh sử Mác-cô, nhân danh Chúa Giê-su, chống lại yêu sách quyền lực cạnh tranh. Phạm vi phổ quát của nó được Mat-thêu nói rõ qua mệnh lệnh truyền giáo của Chúa Giê-su Phục Sinh: “Thầy đã được trao toàn quyền trên trời dưới đất. Vậy anh em hãy đi và làm cho muôn dân trở thành môn đệ, làm phép rửa cho họ nhân danh Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần, dạy bảo họ tuân giữ mọi điều Thầy đã truyền cho anh em. Và đây, Thầy ở cùng anh em mọi ngày cho đến tận thế” (Mt 28, 18-20). Qua sự Phục Sinh, Chúa Giê-su trở thành người cai quản thế giới, Người đòi hỏi lòng trung thành của mọi người. Mặc dù, thuật ngữ “Phúc Âm” không xuất hiện vào thời điểm này. Nhưng Tông đồ đoàn, Thiên Đàng và Phúc Âm là những thuật ngữ bổ sung cho nhau trong Mat-thêu: Một người đứng ở đâu, thì những người khác phải được suy nghĩ cùng. Một kinh sư theo Chúa Giê-su “được trở thành môn đồ của Thiên Đàng” (Mt 13,52). Vì Phúc Âm mà Chúa Giêsu đã rao giảng tại Ít-ra-en và “Phúc Âm” (Mt 24, 14) là “Phúc Âm về Vương quốc” (Mt 4:23; 9, 35; 24,14).
Những khó khăn mà thuật ngữ “truyền giáo” hiện đại mang lại, cụ thể là sự liên kết nó với việc chinh phục và thuộc địa, không thể xóa khỏi thế giới, chỉ đơn giản bằng cách thay thế nó bằng “Phúc Âm hóa”. Bởi vì ngay cả trong khái niệm Phúc Âm trong Kinh Thánh, vốn đã có một yêu sách thống trị toàn cầu bị lạm dụng ở khắp mọi nơi, ở bất cứ nơi nào không có sự phân biệt chính xác giữa vương quốc Thiên Đàng và các vương quốc trên thế giới này với quan tâm quyền lực trần thế của chúng. Các sách Phúc Âm quy điển cung cấp các tiêu chí rõ ràng và đơn giản cho việc này. Theo thánh Mat-thêu, việc rao giảng Phúc Âm thường xuyên đi kèm với việc Chúa Giêsu “giảng dạy trong các hội đường của họ” và “chữa lành mọi bệnh hoạn và tật nguyền (trong dân chúng)” (Mt 4,23; 9,35). Do đó, chính các công việc của lòng thương xót về mặt tinh thần và thể chất bảo đảm tính xác thực của Phúc Âm. Điều này tương ứng với đường đời của Chúa Giêsu, mà Phúc Âm Mác-cô mô tả như một sự nghiệp đi xuống: Chỉ ở thời điểm thấp nhất của cuộc đời, cái chết xấu hổ trên thập giá, Chúa Giêsu mới được viên đại đội trưởng công khai tuyên bố là Con Thiên Chúa. Ở đây, cuối cùng cho thấy điều có nghĩa là “Con người không đến để được phục vụ, nhưng để phục vụ và hiến mạng sống mình làm giá chuộc cho nhiều người” (Mc 10, 45). Người cũng đòi hỏi như vậy ở các môn đồ nam và nữ, nhất là đối với nhóm mười hai gần gũi nhất(Mc 10,41-44). Việc loan truyền Phúc Âm trên toàn thế giới không phải là một cuộc rước khải hoàn,[3] mà là một thời gian thử thách liên miên cả từ bên ngoài lẫn bên trong đối với những người theo Chúa Giê-su (Mt 24, 9-14). Lời tiên tri u ám này của Chúa Giê-su không phù hợp để tiếp thị, và nó có xu hướng khiến người ta nghi ngờ về những thành công rực rỡ trong việc Phúc Âm hóa.
Phúc Âm – không chỉ trong Tân ước
Khi đề cập đến việc Phúc Âm hóa, cho đến nay theo chừng mực nào đó, chỉ theo quan điểm dường như theo kiểu rút gọn Marcionites(en), xem xét Cựu ước trong chừng mực nó được tiếp nhận một cách tán thành hoặc phê phán trong Tân ước. Điều này bỏ qua thực tế là bản thân Cựu ước thực sự là Phúc Âm, nếu không xét về mặt khái niệm, ít nhất là về mặt quan niệm của nó. Không phải vô cớ mà Chúa Giê-su để cho ngôn sứ I-sai-a tự nói lên chương trình của mình tại Na-da-rét để nói lên mục đích sứ mệnh của Người, nói ngắn gọn – là giúp đỡ người nghèo và tha thứ cho tội nhân (Lc 4, 16-21.; Ê-sai 58,6; 61,1 f.). Phúc Âm này không phải là mới, nó đã được công bố trong Cựu ước.[4] Cốt lõi của nó là Đức Chúa Trời nhân từ đối với những người bị hư mất vì nhu cầu vật chất hoặc họ quay lưng lại với Đức Chúa Trời của sự sống và đánh mất sự chỉ dạy của Người.
Phúc Âm này thấm nhuần và định hình căn bản toàn bộ Cựu ước. Nó tìm thấy sự thể hiện của nó trong số những thứ khác, trong lòng sùng mến người nghèo của Thánh vịnh, chẳng hạn trong Tv 35,10: “Tự thâm tâm, tôi sẽ nói lên rằng: “Ai ví được như Ngài, lạy CHÚA? Ngài cứu kẻ nghèo hèn khỏi tay người mạnh thế, và cứu kẻ túng thiếu nghèo hèn khỏi tay quân bóc lột.”[5] Đức Chúa Trời đặc biệt gần gũi với người nghèo. Đó là lý do tại sao sự nghèo khó của họ không phải là một sự ô nhục, mà là một dấu hiệu của phẩm giá của họ, mà họ không che giấu khi tự cho mình là “thấp kém và nghèo nàn”, nhưng làm nổi bật nó.[6]
Phúc Âm Cựu ước được cô đọng trong công thức ân sủng, được tìm thấy ở những vị trí trung tâm, chẳng hạn trong sự mặc khải của YHWH trước Mô-sê trên Sinai: “ĐỨC CHÚA! ĐỨC CHÚA! Thiên Chúa nhân hậu và từ bi, hay nén giận, giàu nhân nghĩa và thành tín, giữ lòng nhân nghĩa với muôn ngàn thế hệ, chịu đựng lỗi lầm, tội ác và tội lỗi, nhưng không bỏ qua điều gì, và trừng phạt con cháu đến ba bốn đời vì lỗi lầm của cha ông” (Xh 34, 6tt).[7] Thiên Chúa công bình nên không thể đơn giản coi thường sự bất công đối với mọi người như thể không có gì xảy ra. Nhưng ân sủng của Người còn lớn hơn rất nhiều, nó tồn tại lâu hơn tội lỗi mà con người đã quay lưng lại với Thiên Chúa và đồng loại của mình.
Điều đang được công bố ở đây là Phúc Âm – tin tốt lành về lòng thương xót của Đức Chúa Trời – và không chỉ là sự chuẩn bị cho Phúc Âm mà Chúa Giê-su mới mang đến sau này. Đức Chúa Trời vẫn trung thành với chính mình và với Giao ước với dân tộc Ít-ra-en của Người, bằng cách gửi Con của Người là Chúa Giê-su đến thế giới này, với tư cách là người rao báo cùng một Phúc Âm và xuất hiện ở Ít-ra-en.
Sự phục vụ Phúc Âm của linh mục
Sự trung thành với Giao ước kết nối Đức Chúa Trời với dân Ít-ra-en thường bị hiểu lầm cách độc đoán. Rồi thì, người ta nghĩ rằng Phúc Âm Kinh Thánh chỉ đạt đến chiều kích thực sự, phổ quát của nó với việc truyền giáo cho các dân tộc theo cách Ki-tô giáo. Tuy nhiên, điều này bỏ qua thực tế rằng sự chọn Ít-ra-en mang lại ân sủng của Đức Chúa Trời không chỉ cho dân tộc này, mà cho tất cả các dân tộc trên trái đất. Ít-ra-en không được chọn để bảo vệ đặc quyền gây ghen tị của mình, nhưng để chỉ cho tất cả các dân tộc con đường hiệp thông với Đức Chúa Trời và với nhau như một dân tộc trung thành với Giao ước và bước đi trên con đường này, đại điện cho tất cả những người khác. Đây là cách Đức Chúa Trời nói với Mô-se trên núi Si-nai:
“Vậy giờ đây, nếu các ngươi thực sự nghe tiếng Ta và giữ giao ước của Ta, thì giữa hết mọi dân, các ngươi sẽ là sở hữu riêng của Ta. Vì toàn cõi đất đều là của Ta. Ta sẽ coi các ngươi là một vương quốc tư tế, một dân thánh. Đó là những lời ngươi sẽ nói với con cái Ít-ra-en.” (Xh 19,5tt).
Để hiểu điều này có nghĩa là gì, người ta phải nhận ra vị trí và chức năng của các linh mục theo quan niệm của Kinh Thánh trong mối quan hệ giữa Thiên Chúa và con người. Về điều này, thư gửi người Do thái nói về linh mục thượng phẩm áp dụng cho các linh mục nói chung: “Quả vậy, thượng tế nào cũng là người được chọn trong số người phàm, và được đặt lên làm đại diện cho loài người, trong các mối tương quan với Thiên Chúa, để dâng lễ phẩm cũng như tế vật đền tội.” (Dt 5, 1). Các linh mục là linh mục không phải cho chính họ, mà cho những người khác, nhân danh những người nầy, họ thực hiện tế tự dâng hiến do chính Đức Chúa Trời thiết lập để khôi phục mối quan hệ giữa Người và nhân loại đã bị xáo trộn bởi tội lỗi. Theo nghĩa này, dân Ít-ra-en cần các linh mục thường xuyên làm mới giao ước của họ với Đức Chúa Trời, nhưng mọi người Ít-ra-en trở thành linh mục là điều hoàn toàn không cần thiết. Một dân tộc tư tế chỉ cần thiết nếu dân tộc như là toàn bộ hoàn thành các chức năng linh mục đối với các dân tộc khác. Đây chính là mục đích của sự chọn Ít-ra-en, được lấy từ các dân tộc và được cống hiến cho các dân tộc, để phục vụ trước Đức Chúa Trời, Đấng mà cả trái đất thuộc về. Sở hữu đặc biệt của Đức Chúa Trời là Ít-ra-en, do đó, không phải độc quyền, mà là bao gồm. Chức linh mục của nó là đặc biệt, nhưng mục đích của nó là phổ quát, đó là lý do tại sao mà Ít-ra-en không phải truyền giáo cho các dân tộc khác.
Điều thú vị là, sự chuyển giao cơ bản này không thay đổi ngay cả khi việc rao truyền Phúc Âm mở ra một động lực chưa từng được biết đến trước đây, vượt ra ngoài biên giới của Ít-ra-en. Phao-lô, biểu tượng của phong trào này, coi chức vụ tông đồ của mình như một sự phục vụ của linh mục đối với các dân tộc, tồn tại sự sùng kính của họ bao gồm việc loan báo Phúc Âm và lễ vật hiến tế sinh hiệu quả của các dân tộc. Lễ vật này một mặt là do chính những người ngoại bang chấp nhận Phúc Âm. Mặt khác, để đổi lấy việc nhận được Phúc âm, họ quyên góp tiền cho những người nghèo trong cộng đồng Ki-tô Do Thái sơ khai ở Giê-ru-sa-lem. Rao truyền và phục vụ, đưa vào trong sự ngợi khen Đức Chúa Trời, cùng nhau hình thành sự phụng thờ Thiên Chúa mà Phao-lô thực hiện trong quá trình truyền giáo cho các dân tộc. Người viết cho cộng đoàn ở Rô-ma: “Tôi viết thế là dựa vào ân sủng Thiên Chúa đã ban cho tôi làm người phục vụ Đức Giê-su Ki-tô giữa các dân ngoại, lo việc tế tự (λειτουργόν) là rao giảng Phúc Âm của Thiên Chúa, để các dân ngoại được Thánh Thần thánh hóa mà trở nên một lễ phẩm đẹp lòng Thiên Chúa.”(Rm 15, 15tt).
Khi làm như vậy, Phao-lô không cố gắng hoàn thành việc truyền giáo cho các dân tộc, nhưng bằng lòng với việc thành lập các cộng đoàn Ki-tô trong các đô thị như là “đền thờ của Đức Chúa Trời”, trong đó “Thần Khí Thiên Chúa ngự” (1Cr 3,16). Cả Phao-lô và các cộng đoàn phục vụ Phúc Âm theo chức linh mục của họ, thay cho những người chưa có Phúc Âm này. Chỉ sau một vài năm truyền giáo ở phía Đông của vương quốc La Mã, Phao-lô có thể nói: “tôi không còn môi trường hoạt động trong những vùng này nữa;” (Rm 15,23) . Người bị dồn đến tận cùng bên kia của thế giới, đến Tây Ban Nha – nơi Người sẽ không còn đến nữa (Rm 15, 25-29). Phúc Âm của Đức Chúa Trời là Phúc Âm cho tất cả các dân tộc. Tuy nhiên, việc rao giảng của Người không được đánh đồng với việc Ki-tô hóa toàn diện. Ở những nơi có Ki-tô hữu nam và nữ, họ nên sống và làm chứng cho Phúc Âm, không hơn không kém.
Phúc Âm không biên giới
Lời yêu cầu của Phúc Âm là tuyệt đối, nó chỉ có thể được nâng cao bởi Đức Chúa Trời chứ không phải bởi con người. Chúa Giê-su làm cho sự khác biệt này rất rõ ràng trong Phúc Âm Lu-ca. Khi các môn đệ của Người cố gắng ngăn cản một người lạ trừ quỷ nhân danh Chúa Giê-su, Người đã ngăn cấm họ và nói: “Ai không chống lại chúng ta là ủng hộ chúng ta!” (Lc 9, 50). Nhưng khi bị chất vấn về thẩm quyền trừ quỷ bằng ngón tay Thiên Chúa, thì Chúa Giêsu lại bảo vệ tuyên bố của mình: “Ai không đi với tôi là chống lại tôi, và ai không cùng tôi thu góp là phân tán.” (Lc 11,23). Đằng sau điều này là ý tưởng: Nơi Thiên Chúa không có, ở đó là ma quỷ; không có thứ ba. Vì vậy, bất cứ ai muốn thoát khỏi ma quỷ vĩnh viễn, phải nhất quán đứng về phía Đức Chúa Trời, và điều đó có nghĩa theo quan điểm của Lu-ca là: đứng về phía Chúa Giê-su, người được Đức Chúa Trời xức dầu, mang lại sự giải thoát khỏi sự giam cầm của ma quỷ. Điều gì hiệu lực đối với Chúa Giê-su không áp dụng cho các môn đồ của Người; Lời yêu cầu của Chúa Giê-su không chuyển sang cho họ. Họ phải hài lòng thực hiện khả năng thuộc về Chúa Giê-su trong cộng đoàn của họ. Nhưng họ không được đòi hỏi bất kỳ ai tham gia vào cộng đoàn của họ. Sẽ là chống lại Phúc Âm, nếu đặt con người nằm ngoài lựa chọn, tham gia với họ hoặc đánh mất những lời hứa của Phúc Âm. Sự phân biệt này giữa Chúa Giê-su và các môn đồ của Người là quan trọng để họ không phạm thượng chiếm vị trí của Đức Chúa Trời và không đánh tráo Giáo Hội hoặc cộng đoàn của họ với Vương quốc của Đức Chúa Trời. Họ cũng không nên đoán xét những người khước từ Chúa Giê-su và Sứ Điệp của Người, giống như Gia-cô-bê và Gioan muốn gọi lửa từ trời xuống một làng Sa-ma-ri mà Chúa Giê-su từ chối chấp nhận (Lc 9, 51–56). Điều này không ngăn cản Chúa Giê-su giới thiệu người Sa-ma-ri là mẫu mực của lòng bác ái và tin cậy vào Thiên Chúa (Lc 10, 25–37; 17, 11–18). Trong Phúc Âm Lu-ca, chính những người lạ này là hiện thân của lý tưởng của dân tộc Ít-ra-en và Đấng Mê-si-a của họ, mà không trở thành người Ít-ra-en- theo quan điểm Do Thái thời bấy giờ. Chính những người xa lạ như là những người xa lạ đang sống và nhận biết Phúc Âm mà không được kết hợp vào Ít-ra-en hay nhóm Tông đồ của Chúa Giê-su. Phúc Âm thực sự không có biên giới – ngay cả những người theo Chúa Giê-su cũng không.
Tác giả: Giáo sư, Tiến sĩ Wilfried Eisele – Giáo sư phân khoa Tân ước, Khoa Thần học Công giáo, Trường đại học Eberhard-Karls, Tübingen
Lm. Anrê Đoàn Văn Điểm chuyển ngữ
Trích nguồn: https://hdgmvietnam.com
[1] x. Martin Ebner, “Evangelium”, trong: Ders. – Stefan Schreiber, Einleitung in das Neue Testament (KStTh 6), Stuttgart 2020, 118–129, ở đây 123f (với đoạn văn).
[2] (Người dịch) Tất cả các đoạn trích Kinh Thánh trong bản dịch này đều lấy từ bản dịch của Giờ Kinh Phụng Vụ, thay cho cách đoạn trích mà tác giả lấy từ các bản dịch khác nhau.
[3] Trong 2 Cr 2,14, Phao-lô thấy mình đang ở trong cuộc rước khải hoàn của Đức Chúa Trời, nhưng ở một vị trí cho phép ông tham dự cuộc rước đó như một người cùng khổ.
[4] Trong Tân Ước cũng vậy, phúc âm không được rao giảng đầu tiên bởi Chúa Giê-su, mà trước đó là bởi Giăng Báp-tít; x. Lc 3,18: “Bằng những lời này và nhiều lời khác, Gioan đã đánh động dân chúng. Vì vậy, ông ấy đã công bố tin tốt lành (εὐηγγελίζετο).”
[5] Cũng xem. Ps 9,19f.; 10; 12,6; 40,18; 68,6f.; 69,34; 70,6;82; 86,1; 94,3–6; 109,22.
[6] X. Christa Schäfer-Lichtenberger – Luise Schottroff, Art. Armut, in: Frank Crüsemann u. a. (Hg.), Sozialgeschichtliches Wörterbuch zur Bibel, Gütersloh 2009, 22–26, ở đây 23.
[7] Cũng xem Dnl 4,31; Nkm 9,17.31; Tv 78,38; 86,15; 103,8; Ge 2,13; Ga 4,2.
